top of page

Kupu Tuku Iho

Kia Haumaru (e mōhio ōkawatia ana ko Te Tira Wāhine Whaiaro Parahau - Wāhine Toa) ko tōna kikiritanga nō te takiwā o ngā tau o te 1970, i te putanga o te kaupapa whakangungu whaiaro parahau mā ngā wāhine hei mea tautoko i te kaupapa Pōpōhia Te Ira Wahine.

I whakahaerehia te akomanga tuatahi e te tātua pango nō Judo ko Sue Lytollis i tētahi ahurea ira wahine i Ōtautahi i te tau 1979. I whakawhanakehia e Sue ana hōtaka i te taha o YWCA mō ngā tau o te 1980; Mā te whakamahi i ōna mōhiotanga whawhai me te ira wahinetanga i hangaia mai he au anō mō te whaiaro parahau e hāngai ana ki te tūkinotanga o te wahine.

I ngā tau o te 1980 ka hīmata a Sue ki te whakangungu i ngā pouako wāhine. Nā tēnei kāhui hōu o ngā pouako matatau i waihanga mai ngā kaupapa whaiaro parahau e whā: Sue Lytollis Whaiaro Parahau, Whakamaru Tinana, (he kaupapa Māori Tira Whaiaro Parahau Mā ngā wāhine), Hohenga Ngākaupai me Te Tira Whaiaro Parahau Mā Ngā Wāhine - Wāhine Toa (WSDN - WT). I mahi tahi ēnei kāhui i ngā tau o te 1990 ki te whakawhanake i te whakamanatanga o tā rātau kaupapa e te ao me te whai wāhitanga o ngā akomanga whaiaro parahau mā ngā wāhine me ngā kōtiro ki te ao.

WSDN - WT ko tō rātau ingoa tuatahi ko Te Tira Whaiaro Parahau mā ngā wāhine o Te Waka o Māui, i auahatia ai e Alison Broad. I tana tūranga mahi Kairuruku Akoranga Ā-Rohe i te Waka o Māui mā REAP (Hōtaka Akoranga Taiwhenua), i kitea e Alison te kaha hiahiatia o te whaiaro parahau mā ngā wāhine me te tokoiti rawa o ngā pouako whaimana i te Waka o Māui. I ahu atu ia ki a Cerridwyn Young, tētahi pouako whaiaro parahau e noho ana ki Ōtepoti ka tīmata ai tā rāua mahi tahi, arā, ko Alison ka whakarite i ngā akomanga hei whakahaere mā Cerridwyn i te Waka o Māui. Nō te whakangungu tahi me Sue Lytollis i te tau 1983, ka whāia tonutia e Cerridwyn te ao whaiaro parahau hei umanga mahi māna huri i te motu. Nō te toki ake nei o Cerridwyn ki te Judo, ka tīkina e ia a Mary McFarlane nō te taera o Judo nō Te Waka o Māui anō hoki ka meatia ia ki raro i ōna parihau ka whakangungu ai i a ia hei pouako whaiaro parahau mā ngā wāhine.

I te tāngaengaetanga o tēnei heuenga, ka whakaritea e Alison, e Cerridwyn me Mary te akomanga tuatahi o te whaiaro parahau whakangungu pouako ki Te Waka o Māui ki Aparima i te tau 1988. Tekau mā waru ngā wāhine ka whai wāhi atu nō Te Waka o Māui e whā wāhine ka tukua e Hohenga Ngākaupai nō Te Ika a Māui. Ko ngā pouako o Te Waka o Māui ka haere tonu te tūtaki i ia ono marama mō ngā kaupapa whakawhanake anō hoki nō konei ka hua ko Te Tira Whaiaro Parahau Mā Ngā Wāhine o Te Waka o Māui.

Mai i Te Tira Whaiaro Parahau Mā Ngā Wāhine o Te Waka o Māui ka puea ko Te Tira Whaiaro Parahau Mā Ngā Wāhine - Wāhine Toa i tōna whakamanatanga i te tau 1990 hei rōpū whaimana ohaoha. I te pito o te rautau rua mano ka mana ko WSDN - WT anahe Te Tira Whaiaro Parahau o te motu, e aro ana ki te katoa o ngā kāhui wāhine o mua.

I te tau 2021 ka panonitia e mātau tō mātau ingoa ki a Kia Haumaru: Akoranga Whaiaro Parahau. E tohu ana tēnei ingoa i tā mātau mahi tahi ki te iwi Māori ki a Tau Iwi anō hoki, i runga i ngā tikanga o Te Tiriti ka mutu me te hiahia ki te whakawhānui ake i tā mātau pakihi.

Kei Te Hiahiatia Tō Tautoko I Te Rā Nei

bottom of page